De bevoegde rechter

Bij een overeenkomst gesloten tussen twee partijen die niet beide in hetzelfde land zijn gevestigd dient men de vraag te beantwoorden welke rechter bevoegd is om kennis te nemen van een geschil. Deze vraag wordt binnen Europa beantwoord door de zogenoemde EEX-Verordening (Verordening EG Nr. 44/2001). De EEX-Verordening is van toepassing als de wederpartij van de eisende partij in een land is gevestigd dat lid is van de EEX-Verordening. Is de gedaagde partij niet in een dergelijk land gevestigd, dan dient men te kijken naar de het EVEX-Verdrag (zogeheten parallelverdrag) of de artikelen 2 t/m 8 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering.

EEX-Verordening

De hoofdregel van de EEX-Verordening (artikel 2) is de rechter van het land waar de gedaagde partij is gevestigd bevoegd is. De vuistregel zou derhalve kunnen luiden: wie eist, reist. Maar dat is niet in alle gevallen volledig correct.

Allereerst kunnen partijen de bevoegde rechter kiezen (“forumkeuze”). Een forumkeuze dient uitdrukkelijk te geschieden. Daarom kan een forumkeuze in bijvoorbeeld algemene voorwaarden ongeldig zijn. Het staat partijen in beginsel vrij iedere rechter te kiezen; zo kunnen een Nederlandse koper en een Duitse verkoper bepalen dat de Oostenrijkse rechter bevoegd is (of dit verstandig is, is een andere vraag). Partijen kunnen echter niet afwijken van de zogeheten “absolute bevoegdheid” van de kantonrechter. Dat betekent dat partijen een geschil dat behoort tot het gebied van de kantonrechter niet kunnen voorleggen aan de rechtbank (bijvoorbeeld zaken met een belang t/m EUR 25.000, consumentenzaken).

Voorts bevat de EEX-Verordening naast de hoofdregel (“woonplaats gedaagde”) ook alternatieve bevoegdheden (artikel 5 e.v.). Zo kan een partij ook voor de gerechten van een ander land dan haar woonland worden opgeroepen. Artikel 5 lid 1 sub a EEX-Verordening omschrijft het iets cryptisch: voor het gerecht van de plaats war de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd om moet worden uitgevoerd. Dat komt op het volgende neer: indien een partij nakoming – betaling – eist van een overeenkomst, dient men te kijken waar die overeenkomst gelet op het toepasselijke recht dient te worden uitgevoerd (hier: waar dient betaling plaats te vinden?). Indien bijvoorbeeld Nederlands recht van toepassing is, dan dient betaling te geschieden bij de schuldeiser en zou ook de rechter in het land van de schuldeiser bevoegd zijn.

In artikel 5 lid 1 sub b geeft de EEX-Verordening een aantal speciale regels. Zo is de plaats van uitvoering van een koopovereenkomst voor roerende zaken de plaats waar de zaken volgens de overeenkomst zijn geleverd of hadden moeten worden geleverd. De plaats van uitvoering van een overeenkomst voor de verstrekking van diensten is aldaar waar de diensten volgens de overeenkomst zijn verstrekt of hadden moeten worden verstrekt.

Een voorbeeld ter illustratie: Een Duitse verkoper en een Nederlandse koper sluiten een overeenkomst over koop van aardappelen. De aardappelen worden in Amsterdam (Nederland) geleverd. De Nederlandse koper is niet tevreden met de kwaliteit van de aardappelen en wil de Duitse verkoper dagvaarden. Op grond van de hoofdregel mag hij de Duitse verkoper in Duitsland dagvaarden (woonplaats gedaagde). Alternatief kan hij de Duitse verkoper ook in Nederland dagvaarden (plaats waar de zaken zijn afgeleverd).

Onrechtmatige daad

In geval van een onrechtmatige daad is de rechter van de plaats waar zich het schadebrengende feit heeft voorgedaan of kan voordoen bevoegd (artikel 5 lid3).

Consumenten

Consumenten worden als zwakkere contractspartij beschermd. Indien sprake is van een consumentenovereenkomst in de zin van de EEX-Verordening (vgl. artikel 15), kan de consument de professionele wederpartij dagvaarden voor de gerechten van de woonplaats van de wederpartij of voor de gerechten waar de consument woonplaats heeft. De wederpartij heeft deze keuzemogelijkheid niet, zij dient de consument voor de gerechten van de woonplaats van de consument te dagvaarden (artikel 16).

Vaak hoort men dat partijen bij een consumentenovereenkomst geen forumkeuze (kiezen van de bevoegde rechter) kunnen uitbrengen, maar dat is onjuist. De EEX-Verordening bepaalt in artikel 17 dat een forumkeuze geldig is, voor zover deze bij is neergelegd in een overeenkomst die is gesloten nadat het geschil is ontstaan of de consument de mogelijkheid geeft om de vordering bij andere gerechten aanhangig te maken dan in de EEX-Verordening genoemd.

Arbeidsovereenkomst

Ook de werknemer wordt beschermd, net als de consument. Zo kan de werkgever de werknemer slechts dagvaarden voor de gerechten van de staat waar de werknemer woonplaats heeft (artikel 20). De werknemer kan zijn werkgever echter voor de volgende gerechten dagvaarden: waar de werkgever woonplaats heeft, waar de werknemer gewoonlijk werkt of heeft gewerkt, eventueel voor de gerechten van het land waar de vestiging, die de werknemer in dienst heeft genomen, is gevestigd.

Forumkeuze

Het is mogelijk dat partijen een forumkeuze uitbrengen, dus dat zij zelf kiezen welke rechter bevoegd is om van hun geschil kennis te nemen. Normaliter gebeurd dit bij schriftelijke overeenkomst. En dat is ook goed zo, omdat artikel 23 EEX-Verordening strenge eisen aan een geldige forumkeuze stelt.

Een forumkeuze dient te worden gezien als een aparte overeenkomst. Stel dat partijen een koopovereenkomst sluiten met daarin een bepaling over de bevoegde rechter. Bij de vraag of de forumkeuze geldig is overeengekomen wordt deze bepaling los gezien van de rest van de koopovereenkomst. De koopovereenkomst kan geldig zijn overeengekomen, terwijl de forumkeuze nietig is. Hetzelfde geldt voor algemene voorwaarden: de algemene voorwaarden wel kunnen geldig zijn, terwijl de forumkeuze nietig is. Artikel 23 lid 1 kent een vormvereiste. Een forumkeuze kan geldig worden overeengekomen:

·        door een schriftelijke overeenkomst of door een mondelinge overeenkomst die later schriftelijk wordt bevestigd;

·        een vorm die wordt toegelaten door de handelswijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden; of

·        hetzij, in de internationale handel, in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht wordt genomen.

Het artikel wordt strikt uitgelegd en een forumkeuze die niet uitdrukkelijk is overeengekomen en schriftelijk in een overeenkomst is vastgelegd, wordt niet snel geaccepteerd.